In 2017 is in drie (niet nader te noemen) gemeenten een onderzoek uitgevoerd door onderzoeker Henk Ferwerda (Bureau Beke) in samenwerking met gemeenten, politie, veiligheidshuis en openbaar ministerie om zicht te krijgen hoe bovenlokale criminele netwerken opereren, welke onzichtbare invloed ze hebben op de wijk en wat dit betekent voor de aanpak van de veiligheidspartners. Het gaat vooral om jongeren die doorgroeien naar zware, bovenlokale criminele netwerken. Zij maken zich veelal schuldig aan druggerelateerde en ondermijnende criminaliteit.

Deze jongeren (t/m 25 jaar) worden soms ook de ‘rising stars’ genoemd (Henk Ferwerda). Zo’n 50% van hen groeit door naar midden en zware criminaliteit, 35% wordt veelpleger. Binnen de aanpak van ondermijning dient expliciet aandacht te zijn voor deze doelgroep.

Probleembeschrijving
Het gaat dus om lokaal aanstormend crimineel talent, waarvan de kans groot is dat ze zich verder ontwikkelen richting harde kern van criminele groepen. De groep is in het begin nog redelijk zichtbaar in het publiek domein. Hun leeftijd loopt uiteen van 18 tot en met 21 jaar en ze plegen vooral (nog) delicten in hun eigen woonplaats. De jongeren bevinden zich in een overgangsfase. Ze zijn nog zichtbaar op straat en veroorzaken overlast (in de rol van ‘regisseur’), maar hun criminele activiteiten worden belangrijker en professioneler.

De volgende stap in de ontwikkeling van de groep is dat ze ‘ondergronds’ of ‘bovenlokaal’ gaan om aan de aandacht van de lokale partners te ontkomen. Een deel van de jongeren van deze groep heeft de omslag al gemaakt en gaat vaker buiten de eigen woonplaats en regio op ‘het criminele pad’. Ze weten heel goed dat de pakkans elders kleiner is omdat ze lokaal ‘te bekend’ zijn.

De groepen gaan steeds meer bovenlokaal opereren en verdwijnen daarmee uit het straatbeeld en ontwikkelen zich steeds meer richting criminele netwerken die uit het zicht raken van politie, justitie en gemeenten. Sommige van deze jongeren groeien heel snel door naar de echt zware en ondermijnende criminaliteit.

Mogelijke projectaanpak
In de Veiligheidsstrategie 2019-2022 Oost-Nederland is onder het thema ‘kwetsbare personen’ als prioriteit toegevoegd het ontwikkelen van een handelingsstrategie om deze ‘rising stars’ aan te pakken.

Bij de vraag waar en hoe deze aanpak ontwikkeld kan worden, is door de afdeling analyse van de politie aangegeven dat een quick scan laat zien dat er een aantal gemeenten is waar deze problematiek (in ieder geval bekend) speelt.

De delicten die de ‘rising stars’ plegen vinden ongeveer in een straal van 30 kilometer vanaf de woonplek plaats. Hoe meer deze jongeren doorgroeien in bovenlokale criminele netwerken, hoe meer er ‘verhuisd’ wordt . Dit betekent dat het zicht op deze jongeren steeds meer verdwijnt en dat er geen regiehouder meer is. Het is dus zaak om deze jongeren op het spoor te komen als ze nog enigszins ‘lokaal’ gebonden zijn en om te kijken welke aanpak mogelijk is.

Participanten in de aanpak (expertteam) zouden moeten zijn: gemeenten, politie, veiligheidshuis, jeugd- en jongerenwerk en andere (lokale) relevante partners (veiligheid en zorg). De aanpak zou moeten leiden tot ingrediënten waarvan een persoonsgeboden plan van aanpak gemaakt kan worden.

Daarbij zijn twee vragen aan de orde:

1) hebben de betrokkenen de juiste jongeren in beeld als we het hebben over de (onzichtbare) rising stars, 

2) als de betrokkenen weten om wie het gaat, kunnen we dan tot een effectieve, integrale aanpak komen?

Het doel van het project is om te komen tot een effectieve aanpak van deze jongeren en daarmee een bijdrage te leveren in de aanpak van ondermijning. De opgedane kennis en ervaringen hierover zullen gedeeld worden met andere geïnteresseerde partners in Oost-Nederland.